Tiểu ngạch là gì? Chính ngạch là gì?

Tiểu ngạch là phương thức giao thương hàng hóa mang tính chất khu vực, diễn ra giữa cư dân sinh sống tại những khu vực sát biên giới của hai quốc gia liền kề. Tại Việt Nam, hình thức này phổ biến ở các tỉnh giáp ranh với Trung Quốc, Lào, Campuchia như Lào Cai, Lạng Sơn, Quảng Ninh…

Tiểu ngạch được nhiều thương nhân lựa chọn do quy trình xuất nhập khẩu tương đối đơn giản, không yêu cầu thủ tục phức tạp, tiết kiệm chi phí vận chuyển. Tuy nhiên, dù thủ tục được đơn giản hóa, người tham gia vẫn cần tuân thủ các quy định về kiểm tra chất lượng, kiểm dịch động thực vật, an toàn vệ sinh thực phẩm do các cơ quan chức năng kiểm soát.

Ngược lại với tiểu ngạch, chính ngạch là hình thức xuất nhập khẩu theo tiêu chuẩn quốc tế, được thực hiện thông qua các hợp đồng kinh tế chính thức giữa doanh nghiệp trong nước với đối tác nước ngoài. Hình thức này diễn ra thông qua các cửa khẩu quốc tế và phải tuân thủ đầy đủ các hiệp định, cam kết song phương hoặc đa phương giữa các quốc gia, khu vực, tổ chức quốc tế. Đây là phương thức xuất nhập khẩu minh bạch, có tính pháp lý cao, giúp đảm bảo quyền lợi của các bên tham gia.

Hình thức tiểu ngạch có ưu điểm rõ rệt ở sự đơn giản trong thủ tục và chi phí. Các thương lái chỉ cần hoàn thành tờ khai hàng hóa và nộp các khoản phí biên mậu là có thể tiến hành giao thương. Thêm vào đó, do hàng hóa thường được vận chuyển qua các đường mòn, lối mở nên chi phí vận chuyển cũng thấp hơn đáng kể so với chính ngạch.

Tuy nhiên, tiểu ngạch cũng tồn tại nhiều hạn chế. Việc giới hạn giá trị giao dịch hàng ngày cho mỗi cá nhân chỉ ở mức 2 triệu đồng khiến hình thức này chỉ phù hợp với hoạt động buôn bán nhỏ lẻ, không thích hợp cho các mặt hàng cao cấp hoặc số lượng lớn. Bên cạnh đó, do tính chất không chính thức, thiếu hóa đơn, hợp đồng thương mại nên rủi ro về tranh chấp, gian lận chất lượng và giá cả rất cao. Trong quá trình vận chuyển, nếu không được kiểm soát nghiêm ngặt, hàng hóa có nguy cơ bị tráo đổi, dẫn đến bị thu giữ khi bị các cơ quan chức năng kiểm tra.

Đối với chính ngạch, hình thức này cho phép các doanh nghiệp giao thương không bị giới hạn về số lượng hay giá trị hàng hóa. Các chứng từ, hóa đơn đầy đủ giúp đảm bảo minh bạch trong giao dịch, đồng thời hạn chế tối đa nguy cơ bị kiểm tra, thu giữ bất ngờ từ phía cơ quan quản lý thị trường. Hơn nữa, do có sự bảo vệ từ hợp đồng thương mại, các bên có thể yên tâm về quyền lợi, tránh các rủi ro tranh chấp pháp lý.

Tuy nhiên, xuất nhập khẩu chính ngạch lại đòi hỏi người kinh doanh phải chuẩn bị đầy đủ các loại giấy tờ, chứng từ phức tạp. Quá trình thông quan chỉ diễn ra khi các thủ tục được khai báo đầy đủ, chính xác. Chi phí cho các loại thuế, phí hải quan và các khoản phát sinh khác cũng cao hơn nhiều so với tiểu ngạch. Thêm vào đó, hàng hóa phải trải qua quy trình kiểm tra nghiêm ngặt, khiến thời gian thông quan có thể bị kéo dài.

Xét về tổng thể, xuất nhập khẩu tiểu ngạch là hình thức giao thương không chính thức, hàng hóa vận chuyển chủ yếu qua các tuyến đường phụ, lối mở hoặc đường mòn, với quy mô nhỏ, giá trị thấp, thủ tục đơn giản, chi phí thấp nhưng đi kèm với nhiều rủi ro về chất lượng hàng hóa, tranh chấp giá cả và nguy cơ bị kiểm tra, thu giữ.

Trong khi đó, xuất nhập khẩu chính ngạch lại diễn ra hoàn toàn thông qua các cửa khẩu quốc tế được kiểm soát chặt chẽ, với hàng hóa có giá trị lớn, số lượng nhiều, kèm đầy đủ chứng từ, hợp đồng. Hình thức này phù hợp với các doanh nghiệp lớn hoặc giao thương các mặt hàng cao cấp, dù chi phí và thủ tục phức tạp hơn, song độ an toàn cao, pháp lý rõ ràng và không bị giới hạn giá trị giao dịch.

Đối với xuất nhập khẩu tiểu ngạch:

– Tờ khai hàng hóa (HQ7A, HQ7B).

– Giấy tờ xác nhận là cư dân khu vực biên giới.

– Giấy phép kinh doanh tiểu ngạch do UBND cấp tỉnh cấp.

– Các quyết định kiểm tra, phê duyệt thông quan và nộp thuế sẽ do cơ quan hải quan tại cửa khẩu thực hiện.

Đối với xuất nhập khẩu chính ngạch:

– Hợp đồng thương mại.

– Hóa đơn thương mại.

– Bảng kê đóng gói.

– Vận đơn.

– Tờ khai hải quan.

– Giấy nộp thuế vào ngân sách nhà nước.

– Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (nếu có).

– Hóa đơn vận chuyển.

– Chứng nhận kiểm dịch (nếu có).

– Các chứng từ bổ sung khác nếu cần.

Trong bối cảnh hiện nay, xuất khẩu qua đường tiểu ngạch ngày càng gặp nhiều trở ngại, nhất là với thị trường Trung Quốc. Các yêu cầu về chất lượng, nguồn gốc, kiểm dịch, bao bì, nhãn mác được Trung Quốc siết chặt, trong khi hàng hóa tiểu ngạch thường không đáp ứng được những tiêu chuẩn này.

Hơn nữa, các doanh nghiệp Việt Nam khi xuất khẩu theo tiểu ngạch thường rơi vào thế bị động, phụ thuộc vào thương nhân biên giới Trung Quốc mà không thể kiểm soát được giá cả hay sản lượng tiêu thụ, dễ bị ép giá, ép cấp. Ngoài ra, các lối mở, cửa khẩu phụ có cơ sở hạ tầng yếu, nhân lực mỏng, khi gặp các tình huống khẩn cấp như dịch bệnh, kiểm soát biên giới sẽ dẫn đến ùn ứ hàng hóa, gây thiệt hại lớn.

Việc lạm dụng tiểu ngạch cũng khiến doanh nghiệp Việt Nam hiểu sai về thị trường Trung Quốc, cho rằng đây là thị trường dễ tính. Trong khi thực tế, xuất khẩu vào Trung Quốc, đặc biệt là nông sản, đòi hỏi phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về kiểm dịch, chất lượng, đàm phán mở cửa thị trường và quy trình xuất khẩu chính ngạch.

Như vậy, việc hiểu rõ sự khác biệt giữa tiểu ngạch và chính ngạch sẽ giúp doanh nghiệp, thương nhân lựa chọn phương thức giao thương phù hợp, cân nhắc kỹ các yếu tố pháp lý, chi phí, rủi ro để đảm bảo hiệu quả kinh doanh bền vững và an toàn.